Jak pielęgnować ikony i obrazy sakralne, by zachowały swoje piękno na lata?

Czego dowiesz się z tego wpisu?

• Jak bezpiecznie i skutecznie przeprowadzać czyszczenie ikon, by nie uszkodzić delikatnych warstw malarskich.

• Jakie są podstawowe zasady, jeśli chodzi o pielęgnację malarstwa sakralnego – zarówno ikon, jak i innych dzieł religijnych.

• Na czym polega konserwacja obrazów sakralnych i kiedy warto skonsultować się ze specjalistą.

• Jakie warunki przechowywania są najlepsze – czyli jak przechowywać obrazy religijne, by nie straciły walorów estetycznych ani wartości duchowej.

• W jaki sposób chronić ikony przed zniszczeniem – nie tylko fizycznym, ale także tym, który następuje powoli i niemal niezauważalnie z upływem czasu.

• Oraz: jak dbać o ikony, które są w codziennym użytku liturgicznym, by służyły przez pokolenia.

Wprowadzenie

Ikony i obrazy sakralne to nie tylko przedmioty kultu religijnego – to również nośniki duchowej historii, wewnętrznej ciszy i wiecznego światła. Ich obecność w domu, kapliczce czy świątyni buduje szczególny klimat – zaprasza do skupienia, modlitwy i obecności.

Ale jak każdy przedmiot materialny, również i one podlegają działaniu czasu. Kurz, zmiany temperatury, promienie UV, wilgoć – to cisi wrogowie, którzy z roku na rok potrafią zniszczyć nawet najlepiej wykonane dzieło. Dlatego pielęgnacja malarstwa sakralnego to temat nie tyle techniczny, co emocjonalny – bo dotyka tego, co dla wielu osób najcenniejsze: ich duchowej codzienności.

W tym wpisie nie znajdziesz ogólników ani przypadkowych porad z internetu. Każda sugestia, którą tu przeczytasz, wynika z praktyki konserwatorskiej i wieloletnich obserwacji. Unikamy zmyśleń, uproszczeń i modnych „lifehacków”, które mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Skupimy się na tym, co realne, skuteczne i bezpieczne – bez względu na to, czy ikona została napisana sto lat temu, czy powstała w Twojej domowej pracowni zaledwie wczoraj.

Z tego wpisu dowiesz się, jak dbać o ikony, by mogły być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Poznasz też podstawowe błędy, które – często nieświadomie – popełniamy, myśląc, że „nic się nie stanie”. Ostatecznie, to nie tylko materia – to sacrum. A sacrum wymaga uważności.

Sprawdź naszą ofertę tutaj.

Jak bezpiecznie i skutecznie przeprowadzać czyszczenie ikon, by nie uszkodzić delikatnych warstw malarskich?

Czyszczenie jako akt szacunku – nie tylko technika

Ikony to nie są po prostu obrazy – to „okna do wieczności”, jak mawiają ojcowie Kościoła Wschodniego. Ich wartość nie ogranicza się do walorów estetycznych czy artystycznych – zawiera się w modlitwie, kontemplacji i duchowej głębi. Dlatego czyszczenie ikon nie może być szybkim, rutynowym zabiegiem. To akt troski, szacunku i wyciszenia. Przede wszystkim należy pamiętać, że większość ikon – zwłaszcza tych wykonanych techniką tradycyjną – ma wiele delikatnych warstw: od gruntowanego podłoża, przez naturalne pigmenty, aż po warstwę złocenia i werniks.

Wielu właścicieli ikon, nieświadomie, sięga po domowe metody czyszczenia: detergenty, spraye do mebli. W efekcie niszczą warstwę ochronną, a niekiedy nawet powodują nieodwracalne rozmazanie farby. Tymczasem pielęgnacja malarstwa sakralnego to coś znacznie głębszego niż higiena przedmiotów – to rytuał, który musi być prowadzony z uwagą i pokorą.

Jakie narzędzia są bezpieczne dla ikon?

Podstawą każdego bezpiecznego czyszczenia jest... pędzel. Nieprzypadkowy. Najlepiej z miękkiego, naturalnego włosia. Pędzlem omiata się powierzchnię ikony lekkimi, spokojnymi ruchami – zawsze w jednym kierunku (najczęściej z góry na dół). Ważne, by nie dociskać narzędzia – nie może być nawet cienia tarcia. Jak dbać o ikony w codziennym kontekście? Przede wszystkim przez regularne usuwanie kurzu w sposób nieinwazyjny. Tylko tyle – i aż tyle.

Do nieco bardziej zaawansowanego czyszczenia stosuje się konserwatorskie gąbki muślinowe – suche, nie zawierające żadnych substancji chemicznych. Używa się ich do delikatnego zbierania sadzy, która osiada na ikonach stojących w pobliżu świec. Jednak nawet przy takiej metodzie należy pamiętać, że każda ikona może mieć inną strukturę podłoża i inny typ lakieru zabezpieczającego – a wówczas nawet bezwonna gąbka może zaszkodzić.

Zdecydowanie odradza się stosowanie wody – nawet lekko zwilżonej ściereczki – oraz wszelkich środków „do obrazów”, które można spotkać w sklepach ogólnobudowlanych. Takie preparaty często zawierają alkohol, oleje silikonowe lub środki nabłyszczające, które wnikają w pory ikony i zmieniają jej strukturę. Konserwacja obrazów sakralnych to nie kosmetyka – to precyzyjna ochrona.

Kiedy czyszczenie może zaszkodzić?

Ikona, która przez lata stała w niewłaściwych warunkach – w wilgoci, przy grzejniku, pod bezpośrednim światłem słonecznym – może być pokryta siatką spękań. W takim przypadku jak chronić ikony przed zniszczeniem, skoro nawet najdelikatniejszy dotyk może pogłębić uszkodzenia? Odpowiedź jest jedna: nie czyścić samodzielnie. Gdy pojawiają się pęknięcia, odchodzące złocenia, osad trudny do usunięcia, należy oddać ikonę w ręce profesjonalisty – konserwatora dzieł sztuki lub pracowni, która zajmuje się tworzeniem ikon religijnych. 

To samo dotyczy ikon historycznych i tych oprawionych za szkłem. W tych przypadkach również tył obrazu wymaga troski – szczególnie gdy pojawia się kondensacja pary wodnej wewnątrz ramy. Jak przechowywać obrazy religijne, by uniknąć takich problemów – to temat na osobny rozdział, któremu poświęcimy miejsce w dalszych akapitach.

Na zakończenie warto podkreślić: czasem największym wyrazem miłości do sakralnego przedmiotu nie jest działanie, lecz jego brak. Pielęgnacja malarstwa sakralnego często zatrzymuje się na prostym cyklicznym omiataniu ikony lub obrazu z kurzu.

Sprawdź naszą ofertę tutaj.

Jakie są podstawowe zasady, jeśli chodzi o pielęgnację malarstwa sakralnego – zarówno ikon, jak i innych dzieł religijnych

Świętość w materii – dlaczego malarstwo sakralne wymaga osobnych reguł?

Pielęgnacja malarstwa sakralnego różni się od klasycznej opieki nad dziełami sztuki świeckiej nie tylko ze względu na tematykę, ale przede wszystkim przez funkcję, jaką pełni w przestrzeni życia duchowego. Ikona nie jest dekoracją. Obraz przedstawiający Matkę Bożą, Chrystusa czy świętych nie pełni roli estetycznej – on „uczestniczy” w modlitwie, staje się niemym świadkiem intymnych momentów duchowych. To sprawia, że zasady konserwacji i opieki muszą uwzględniać coś więcej niż tylko technikę.

Przede wszystkim: jak dbać o ikony, które pełnią rolę liturgiczną lub są częścią domowego ołtarzyka? Przestrzeń, w której się znajdują, musi być stabilna termicznie. Skoki temperatury są jednym z największych wrogów ikon. Zbyt szybkie nagrzewanie i chłodzenie powodują mikrospękania warstw malarskich, a następnie ich łuszczenie. Optymalna temperatura to 18–22°C przy wilgotności 50–55%. Jeśli w pomieszczeniu panuje zbyt suche powietrze (np. zimą przy ogrzewaniu), warto stosować nawilżacze – ale z dala od samych obrazów.

Gdzie nie umieszczać ikon? O błędach, które kosztują więcej niż czas

Jednym z najczęstszych błędów jest wieszanie ikon w miejscach, gdzie są one narażone na działanie promieni słonecznych. Bezpośrednie światło UV powoduje blaknięcie pigmentów, osłabia werniksy, a z czasem doprowadza do trwałego odbarwienia. Nawet ikony oprawione w szkło nie są w pełni chronione, jeśli szkło nie ma filtra UV. Dlatego tak ważne jest, by ikony umieszczać na ścianach północnych lub w miejscach osłoniętych.

Równie istotna jest wentylacja. Nie należy przechowywać ikon w miejscach o podwyższonej wilgotności: piwnice, pralnie, kuchnie (zwłaszcza w pobliżu kuchenek gazowych lub elektrycznych) są absolutnie niewskazane. Nawet niewidoczna dla oka para wodna może przeniknąć do podłoża i zainicjować procesy gnilne w drewnie. Jak przechowywać obrazy religijne? Idealnie – w pomieszczeniach suchych, z umiarkowanym światłem rozproszonym, gdzie nie ma gwałtownych zmian klimatu.

Warto też wspomnieć o często ignorowanym aspekcie – sposobie wieszania. Ikony nie powinny być przymocowane bezpośrednio do ściany wilgotnej lub „oddychającej” (np. z betonu komórkowego). Powinno się zostawić minimalny dystans od ściany, najlepiej przy pomocy ramy dystansowej lub specjalnych zawieszek. Zapewnia to cyrkulację powietrza za obrazem, co istotnie zmniejsza ryzyko kondensacji wilgoci i pleśni.

Rytm pielęgnacji – czyli kiedy i jak często podejmować działania?

Wbrew pozorom, pielęgnacja malarstwa sakralnego nie polega na częstym czyszczeniu. Przeciwnie – zbyt częste ingerencje zwiększają ryzyko uszkodzeń. O ile nie występują widoczne zabrudzenia, wystarczy raz na kilka miesięcy delikatnie oczyścić ikonę z kurzu, używając metod opisanych wcześniej. Raz w roku warto dokładnie ocenić stan ramy, zawieszenia, tylnej części obrazu. Jeśli pojawią się ślady aktywności korników, drobnych pęknięć czy wybrzuszeń – lepiej nie działać samemu, tylko skonsultować się z konserwatorem.

Warto przyjąć zasadę: mniej znaczy więcej. Zamiast szukać nowych sposobów „upiększania”, zadbajmy o podstawy: odpowiednia temperatura, brak wilgoci, brak światła słonecznego, brak chemii. Jak chronić ikony przed zniszczeniem? Przez niedziałanie – ale w odpowiednio przygotowanym środowisku.

Z czasem, gdy wejdzie Ci to w nawyk, zauważysz coś jeszcze: ikony, które nie są nadmiernie dotykane, poruszane, czyszczone – „odwdzięczają się” trwałością. Ich obecność w domu staje się czymś więcej niż dekoracją – przypominają o rytmie duchowego życia, w którym obecność jest ważniejsza niż działanie.

Zapoznaj się z ofertą tutaj.

Na czym polega konserwacja obrazów sakralnych i kiedy warto skonsultować się ze specjalistą

Co naprawdę oznacza konserwacja – nie mylmy jej z naprawą

W świadomości wielu osób konserwacja obrazów sakralnych kojarzy się z naprawianiem zniszczonych dzieł – odklejaniem farby, pęknięciami, uzupełnianiem złocenia. Tymczasem konserwacja to proces znacznie szerszy i znacznie bardziej prewencyjny niż interwencyjny. Jej celem nie jest tylko „przywrócenie dawnej świetności”, ale przede wszystkim – zatrzymanie procesu degradacji i zabezpieczenie struktury obrazu na przyszłość. W przypadku ikon czy obrazów religijnych, często wykonanych na drewnie, z naturalnymi pigmentami i organicznymi spoiwami, każde uszkodzenie może prowadzić do kaskady wtórnych zniszczeń.

Prawidłowa konserwacja zawsze rozpoczyna się od oględzin – nie tylko powierzchniowych, ale też strukturalnych. Specjalista analizuje warstwę podkładową, stan drewna, spójność warstw malarskich, obecność insektów czy grzybów. Często używa do tego mikroskopu, światła UV, a w przypadku zabytków – również badań chemicznych. Takie podejście pozwala ustalić, czy dzieło wymaga tylko zabezpieczenia (np. stabilizacji warstwy malarskiej), czy też interwencji (np. uzupełnienia ubytków).

Dla właścicieli domowych ikon najważniejsze pytanie brzmi: jak dbać o ikony, by w ogóle nie doprowadzić do stanu wymagającego konserwacji. Odpowiedź brzmi: poprzez systematyczne przeglądy, ostrożność w obchodzeniu się z ikoną oraz szybką reakcję na pierwsze oznaki zmian.

5 sygnałów, że potrzebujesz pomocy konserwatora

Nie każde zniszczenie oznacza konieczność renowacji, ale są sytuacje, w których samodzielne działanie może pogorszyć stan dzieła. Kiedy warto skonsultować się ze specjalistą?

1. Łuszczenie się farby – nawet w minimalnych ilościach. Oznacza to, że warstwa malarska odkleja się od podkładu i może odpaść przy najmniejszym dotyku.

2. Zmiana koloru – np. ciemnienie, wyblaknięcie lub pojawienie się plam. Może to świadczyć o reakcjach chemicznych, zanieczyszczeniach powietrza lub utlenieniu warstw ochronnych.

3. Złuszczające się złocenia – charakterystyczne przy ikonach wykonywanych techniką szlagmetalu lub złota płatkowego. Ich utrata jest nieodwracalna bez specjalistycznej pomocy.

4. Widoczna aktywność korników – np. otworki, pył, dźwięki w drewnie. W takiej sytuacji jak chronić ikony przed zniszczeniem? Niezwłocznie oddać do dezynsekcji i profesjonalnej oceny.

5. Pęknięcia strukturalne drewna – które mogą wskazywać na zaburzenia wilgotności, nieprawidłowe przechowywanie lub wiekowe zużycie materiału.

Warto pamiętać: konserwacja obrazów sakralnych to działanie nie tylko techniczne, ale i etyczne. Każda decyzja ingerencyjna musi być odwracalna – nie może zmieniać oryginalnego charakteru dzieła. To zasada obowiązująca we wszystkich muzeach i pracowniach konserwatorskich.

Gdzie szukać pomocy i jak przygotować ikonę do transportu?

Nie każdy konserwator jest specjalistą od sztuki sakralnej – tym bardziej od ikon pisanych zgodnie z kanonem. Dlatego szukając wsparcia, warto wybierać osoby, które pracują z ikonami regularnie – najlepiej takich, którzy współpracują z instytucjami kościelnymi lub zakonami. Można ich znaleźć m.in. w bazie Narodowego Instytutu Dziedzictwa lub poprzez rekomendacje parafii i klasztorów.

Jeśli musisz przekazać ikonę do pracowni, jak przechowywać obrazy religijne i bezpiecznie je transportować? Przede wszystkim: stabilnie. Drewniane podobrazie nie może się wyginać. Ikonę należy owinąć w bawełniane płótno, papier, następnie najlepiej w folię bąbelkową, a następnie umieścić w sztywnym pudełku. Nie używaj folii bąbelkowej bezpośrednio na powierzchni – jej przywieranie może zniszczyć warstwę malarską lub złocenia.

Na koniec – jeśli nie jesteś pewien, czy warto poddawać ikonę konserwacji, zrób jedno: nie działaj w pośpiechu. Skonsultuj się. Zrób zdjęcie w świetle dziennym i prześlij do specjalisty. Czasem wystarczy tylko jedno fachowe spojrzenie, by uniknąć błędu, który kosztowałby więcej niż jakakolwiek interwencja.

Zobacz więcej tutaj.

Jakie warunki przechowywania są najlepsze – czyli jak przechowywać obrazy religijne, by nie straciły walorów estetycznych ani wartości duchowej

Przechowywanie ikon jako przestrzeń duchowa – nie tylko fizyczna

W pytaniu jak przechowywać obrazy religijne, ukrywa się coś więcej niż logistyka. To pytanie o to, jak zadbać o przestrzeń, w której sacrum spotyka się z codziennością. Miejsce, gdzie przechowujemy ikony czy inne dzieła malarstwa sakralnego, powinno odzwierciedlać ich godność – nie może być przypadkowe, prowizoryczne ani tymczasowe. Ikony nie „lubią” chaosu – ani wizualnego, ani fizycznego. Ich natura wymaga ciszy, porządku i rytmu.

Przede wszystkim: pomieszczenie, w którym znajduje się obraz religijny, powinno być stabilne pod względem temperatury i wilgotności. Skrajności są dla ikon zabójcze. Nagłe skoki temperatury (np. w zimie przy otwartym oknie lub w lecie przy bezpośrednim słońcu) prowadzą do mikrospękań i rozwarstwiania się podkładu. Z kolei nadmierna wilgoć może skutkować pojawieniem się pleśni, zagrzybieniem drewna lub pofałdowaniem powierzchni malarskiej.

Idealne warunki? Temperatura w granicach 18–22°C i wilgotność względna 50–55%. W praktyce oznacza to konieczność użycia higrometru i – jeśli trzeba – nawilżacza lub osuszacza powietrza. Jak chronić ikony przed zniszczeniem? Nie tylko przez unikanie błędów w czyszczeniu, ale właśnie przez odpowiednie środowisko.

Światło – błogosławieństwo i przekleństwo ikon

Światło w ikonografii ma symboliczne znaczenie – ale w kontekście przechowywania bywa destrukcyjne. Największym zagrożeniem są promienie UV, które powodują blaknięcie pigmentów, degradację złocenia i utlenianie się werniksów. Szczególnie niebezpieczne są okna południowe i zachodnie – tam intensywność światła jest największa, a zmiany temperatury najgwałtowniejsze.

Dlatego ikony i obrazy sakralne powinny być umieszczane na ścianach północnych lub we wnętrzach osłoniętych, bez bezpośredniego nasłonecznienia. Jeśli obraz znajduje się blisko okna, zalecane jest stosowanie szyb z filtrem UV (można je również nakleić jako folie), a w muzealnych warunkach – specjalnych opraw z filtrami ochronnymi.

W przypadku ikon oprawionych w szkło, należy regularnie sprawdzać, czy między szkłem a powierzchnią obrazu nie pojawia się para wodna – to oznaka nadmiernej kondensacji, która może prowadzić do pojawienia się grzyba lub deformacji powierzchni malarskiej. W razie potrzeby, warto delikatnie rozszczelnić oprawę lub zmienić miejsce ekspozycji. W ten sposób pielęgnacja malarstwa sakralnego obejmuje nie tylko sam obraz, ale całe jego otoczenie.

Gdzie nie przechowywać ikon – lista zakazanych miejsc

W praktyce domowej, wiele osób przechowuje ikony i obrazy religijne tam, gdzie akurat jest miejsce – na strychach, w piwnicach, przy kaloryferach, w kuchni. Tymczasem są to miejsca o bardzo zmiennych warunkach klimatycznych – zbyt suche, zbyt wilgotne, narażone na wibracje, parę wodną, zapachy czy tłuszcz. Jak dbać o ikony, które są częścią domowego kultu? Przede wszystkim – przez wybór miejsca, które będzie ich godne.

Unikajmy:

• Piwnic i strychów – ekstremalne zmiany temperatury i wilgoci;

• Kuchni – tłuszcze osiadające na powierzchni są trudne do usunięcia;

• Miejsc nad grzejnikami – ciepło powoduje pęknięcia i rozklejanie warstw;

• Łazienek – zbyt duża wilgotność i para wodna wnikają w strukturę drewna;

• Przechowywania ikon luzem, bez oprawy lub bez stabilnego podparcia.

Zamiast tego, warto zorganizować stałe miejsce – niszę, półkę, dedykowaną ramkę – która pozwoli obrazowi nie tylko „trwać”, ale i funkcjonować jako centrum duchowej obecności w domu. Jak przechowywać obrazy religijne, by nie straciły swojej wartości? Traktując je jak obecność, a nie przedmiot.

Sprawdź naszą ofertę tutaj.

W jaki sposób chronić ikony przed zniszczeniem – nie tylko fizycznym, ale także tym, który następuje powoli i niemal niezauważalnie z upływem czasu

Ciche zagrożenia – czyli jak niszczy się ikona, gdy nic nie robimy „źle”

Najbardziej dramatyczne uszkodzenia ikon często nie są wynikiem jednorazowego wypadku. O wiele częściej dzieło sakralne niszczeje... w ciszy. Bez hałasu, bez alarmów. Warstwa po warstwie – złocenie matowieje, pigment traci głębię, drewno pęka od środka, farba odspaja się od podłoża. Ten proces może trwać latami i często nie jest zauważalny dla laika. Dlatego jak chronić ikony przed zniszczeniem, które nie jest fizycznym wypadkiem, lecz sumą drobnych zaniedbań? Trzeba zrozumieć, co dzieje się z ikoną, kiedy „nic się z nią nie dzieje”.

Ikony żyją w rytmie mikroklimatu. Zmiany temperatury, wilgoci, intensywność światła, nawet drgania akustyczne – wszystko to ma wpływ na ich stan. Najgroźniejsze są te czynniki, które działają nieustannie i których nie widać: promienie UV, nadmierna suchość powietrza zimą. Jeśli dodamy do tego kontakt z kurzem, dymem ze świec, czy nawet mikrocząsteczkami potu z palców, otrzymamy pełen obraz zagrożeń – pozornie „niewinnych”, ale realnych.

Ręce precz – czyli o konieczności granicy w kontakcie z ikoną

Ikona budzi pragnienie bliskości – jest obecna w modlitwie, w geście pocałunku, w dotyku dłoni. Ale to właśnie ten kontakt fizyczny, jeśli zbyt częsty, może być jednym z największych wrogów. Naturalna wilgoć i kwasy zawarte w ludzkiej skórze wchodzą w reakcję z warstwą ochronną ikony, co z czasem prowadzi do rozmywania się pigmentów lub zmatowienia złocenia. W niektórych przypadkach mogą też rozwinąć się kolonie mikroorganizmów odżywiających się resztkami naskórka lub potem.

Jak dbać o ikony, które są w użytku liturgicznym lub często dotykane? Rozważyć użycie opraw szklanych (z filtrem UV), ograniczyć bezpośredni kontakt fizyczny lub – jeśli dotyk jest częścią rytuału – wprowadzić rytuał symboliczny, np. skłon, bez fizycznego zetknięcia. W niektórych klasztorach praktykuje się delikatne całowanie ramy, nie samej powierzchni malarskiej. To subtelne, a jakże skuteczne rozwiązanie.

Profilaktyka jako najwyższy wyraz troski

Najskuteczniejszym sposobem ochrony ikony nie jest jej czyszczenie, lecz zapobieganie. Pielęgnacja malarstwa sakralnego nie oznacza nieustannego „poprawiania” czy „odświeżania”, ale raczej stałe czuwanie nad warunkami otoczenia i ograniczanie ryzykownych działań. Podstawowe zasady to:

• Stały mikroklimat – unikanie wahań temperatury i wilgoci;

• Ograniczenie ekspozycji na światło słoneczne i UV – szczególnie dla dzieł z naturalnymi pigmentami;

• Brak bezpośredniego kontaktu fizycznego – ręce, śliny, chemikaliów;

• Regularna, ale bardzo ostrożna inspekcja – raz na kwartał warto spojrzeć na ikonę „świeżym okiem” i sprawdzić, czy nie pojawiają się drobne zmiany;

• Przechowywanie w miejscu o niskim ryzyku przypadkowego uszkodzenia – z dala od ciągów komunikacyjnych, dzieci, zwierząt domowych.

Czasem najlepszym, co możemy zrobić, jest zrezygnowanie z działania. Nie polerować, nie przesuwać, nie wieszać na nowo. Przestać traktować ikonę jak przedmiot, który ma „dobrze wyglądać” i zacząć ją traktować jak obecność, która ma trwać. Bo sakralność zawiera się nie tylko w obrazie, ale i w naszej postawie wobec niego.

Zobacz więcej tutaj.

Podsumowanie

Ikony i obrazy sakralne to nie tylko artefakty – to milczący świadkowie wiary, duchowe dziedzictwo, które może trwać przez wieki… o ile je otoczymy uważnością. Prawdziwa pielęgnacja malarstwa sakralnego nie polega na intensywnym działaniu, lecz na mądrej obecności – na zrozumieniu, jak dbać o ikony, jak je chronić, przechowywać i kiedy się wycofać, by nie zaszkodzić. To wiedza techniczna spleciona z pokorą. To cierpliwość wobec materii i wierność sacrum.

Niech Twoje ikony trwają – nie tylko jako obrazy, ale jako bramy do modlitwy i wewnętrznej ciszy. Bo piękno, które chronimy z miłością, naprawdę nie przemija.

Jeśli jesteś zainteresowany naszymi ikonami lub obrazami znajdziesz je tutaj:

1. Ikony Świętych
2. Obrazy Świętych
3. Ikony podróżne
4. Krzyże
5. Patroni